Wstęp

Zdrowie psychiczne seniorów jest nieodzownym elementem ich ogólnego dobrostanu. Wraz z wiekiem seniorzy mogą doświadczać wielu wyzwań, takich jak utrata bliskich, zmniejszenie sprawności fizycznej czy ograniczenia w codziennym funkcjonowaniu. Zaniedbanie zdrowia psychicznego może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych i emocjonalnych. Ważne jest, aby rodzina i opiekunowie byli świadomi tych wyzwań i wspierali starsze osoby na różnych płaszczyznach. Zdrowie zaczyna się w głowie, a poczucie zaopiekowania i oparcia w najbliższych może pomóc w cieszeniu się lekkością umysłu na długie lata.

Zrozumienie potrzeb psychicznych seniorów

Pojęcie zdrowia psychicznego

Zdrowie psychiczne seniora to nie tylko brak zaburzeń psychicznych. To także ogólne poczucie dobrostanu, satysfakcji z życia i zdolność do radzenia sobie z codziennymi wyzwaniami. Zdrowie psychiczne obejmuje zdolność do utrzymania pozytywnych relacji, realizacji pasji i cieszenia się codziennymi aktywnościami (Simona Lohan et al., 2021; Dinculescu et al., 2024). Ważne jest, aby seniorzy czuli się wartościowi i potrzebni. Regularne interakcje społeczne, angażowanie się w społeczność oraz kontynuowanie nauki i rozwoju osobistego mogą wspierać ich psychiczne dobrostan.

Emocjonalne wyzwania

Seniorzy często zmagają się z różnorodnymi emocjonalnymi wyzwaniami, których doświadczali o wiele rzadziej (lub wcale) w poprzednich etapach swojego życia. Przejście na emeryturę, utrata bliskich, narastające problemy zdrowotne, osłabienie funkcji poznawczych mogą prowadzić do depresji, lęków i poczucia osamotnienia. Depresja w późnym wieku jest często niediagnozowana, co może prowadzić do poważnych konsekwencji, w tym zwiększonego ryzyka samobójstw (Kim et al., 2024). W takich momentach ważne jest, aby okazywać zrozumienie i wsparcie. Bycie z bliskim, słuchanie, empatyczne podejście mogą znacząco poprawić stan emocjonalny seniorów (Hawley et al., 2019). Stworzenie bezpiecznego środowiska, w którym seniorzy mogą wyrażać swoje uczucia bez obawy przed oceną, jest niezbędne do zachowania pogody ducha.

Tworzenie wspierającego środowiska

Utrzymywanie kontaktów społecznych

Najważniejsze: nie dopuśćmy do tego, aby osoba starsza zaszyła się w domu! Zdrowie psychiczne seniorów koreluje z jego nastawieniem. Regularne odwiedziny, zajęcia dla seniorów, spotkania towarzyskie pełnią rolę katalizatora przed uczuciem osamotnienia. Dzięki nim mogą oni dzielić się swoimi uczuciami i doświadczeniami. Spotkania rodzinne, wspólne obiady czy nawet regularne rozmowy telefoniczne mogą przynieść wiele radości i wsparcia emocjonalnego. Udział w grupach wsparcia dla seniorów umożliwia nawiązywanie nowych znajomości i wymianę przeżyć z osobami w podobnej sytuacji (Hawley et al., 2019; Simona Lohan et al., 2021). Grupy wsparcia mogą oferować bezpieczne miejsce do rozmów i dzielenia się problemami, co może znacząco poprawić samopoczucie.

Zaangażowanie w społeczność

Angażowanie się w działania społeczne, takie jak wolontariat, kluby seniora, czy różne aktywności społeczne, może przynieść seniorom wiele korzyści. Poza utrzymaniem aktywności fizycznej i intelektualnej, te działania dostarczają również poczucia celu i spełnienia. Rozwijanie pasji i zainteresowań, takich jak malowanie, ogrodnictwo, czy gra na instrumentach, odrywają umysł od problemów dnia codziennego (Kim et al., 2024; Dinculescu et al., 2024). Seniorzy, którzy angażują się w życie społeczne znacząco poprawiają swoją jakość życia oraz zyskują tak ważne poczucie przynależności.

Wsparcie zdrowia psychicznego

Terapia i konsultacje

Regularne sesje z terapeutą mogą pomóc seniorom radzić sobie z emocjami, stresem oraz problemami zdrowotnymi. Terapia poznawczo-behawioralna, w tym kierunki jej trzeciej fali tj. ACT, czyli terapia akceptacji i zaangażowania, (CBT) jest często skuteczna w leczeniu depresji i lęków, ale też dzięki niej terapeuta może pomóc w nauce nowych umiejętności radzenia sobie z trudnymi emocjami i wyzwaniami życiowymi. W przypadkach poważniejszych zaburzeń psychicznych, takich jak depresja kliniczna, ważne jest, aby seniorzy mieli dostęp do pomocy psychiatrycznej i ewentualnie leczenia farmakologicznego (Hawley et al., 2019; Simona Lohan et al., 2021). Psychiatra może przepisać odpowiednie leki i monitorować ich działanie, dostosowując dawki w razie potrzeby.

Regularne badania

Niestety, wśród starszego pokolenia nadal pokutuje przekonanie, że problemy natury psychicznej to wstyd i nie należy o nich mówić. Dlatego czasem musimy sami przejąć inicjatywę i zaaranżować rozmowy na temat zdrowia psychicznego i jeżeli senior albo rodzina zauważą problem, szybko podjąć działania. Regularne oceny stanu zdrowia psychicznego, przeprowadzane przez specjalistów, mogą pomóc w wczesnym wykrywaniu problemów i wdrażaniu odpowiednich działań interwencyjnych.). Jeśli seniorzy przyjmują leki na problemy psychiczne, ważne jest monitorowanie ich działania i efektów ubocznych, aby dostosować dawki lub zmienić leki w razie potrzeby. Współpraca z lekarzem oraz psychologiem pozwala na bezpieczne i skuteczne leczenie.

Dbanie o zdrowie fizyczne

Aktywność fizyczna

Jest dużo prawdy w sztampowym powiedzeniu „w zdrowym ciele, zdrowy duch”. Codzienne, lekkie aktywności mają pozytywny wpływ na zdrowie psychiczne seniorów. Ćwiczenia takie jak spacerowanie, jazda na rowerze, czy zajęcia gimnastyczne poprawiają nastrój, zwiększają energię i poprawiają ogólne samopoczucie. Aktywność fizyczna pomaga również w utrzymaniu sprawności fizycznej, co jest ważne dla niezależności seniorów (Simona Lohan et al., 2021; Dinculescu et al., 2024). Udział w zajęciach grupowych, takich jak aerobik dla seniorów czy joga, dostarcza dodatkowych korzyści poprzez możliwości socjalizacji. Regularne ćwiczenia mogą również poprawić jakość snu, co przekłada się na lepsze funkcjonowanie mózgu.

Zdrowa dieta

Zbilansowane odżywianie, bogate w witaminy, minerały i antyoksydanty jest dopełnianiem dbania o psychiczne well-being seniora. Dieta powinna obejmować warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty oraz źródła białka. Zdrowa dieta może pomóc w utrzymaniu energii i poprawie nastroju. Pamiętajmy też o nawodnieniu, osoby starsze często zapominają o regularnym przyjmowaniu płynów, co ma negatywne skutki na funkcje poznawcze. Picie wody i unikanie nadmiaru kofeiny i alkoholu pomaga w utrzymywaniu zrównoważonego nastroju.

Zarządzanie stresem i emocjami

Techniki relaksacyjne

Moda na medytację jest dobrą modą, o ile przeprowadzane są one z głową. Techniki takie jak głębokie oddychanie i medytacja mogą pomóc w redukcji stresu i poprawie nastroju. Proste ćwiczenia relaksacyjne, które można wykonywać codziennie, są niezwykle wartościowe, bo bez stresu związanego ze spotkaniem ze specjalistą, można osiągnąć znaczną poprawę nastroju. Ale pamiętajmy, że w przypadku poważniejszych problemów, są one jedynie pomocą, a nie zastępcą psychologa, który profesjonalnie i kierunkowo zadba o zdrowie psychiczne seniorów (Hawley et al., 2019; Dinculescu et al., 2024).

Planowanie dnia

Ustalenie regularnego rozkładu dnia, z określonymi godzinami na jedzenie, aktywność fizyczną i odpoczynek, może pomóc seniorom w utrzymaniu poczucia struktury i kontroli nad swoim życiem. Ustalanie małych, osiągalnych celów oraz planowanie codziennych aktywności mogą pomóc w utrzymaniu motywacji i poczucia celu, ale również zmniejszyć uczucie chaosu i niepewności, co jest istotne dla osób w wieku, w którym trudniej jest się przystosować do coraz szybszych zmian otoczenia.

Współpraca z opiekunami i rodziną

Edukacja dla rodzin

Rodzina i opiekunowie powinni być dobrze poinformowani o potrzebach psychicznych seniora oraz sposobach wsparcia ich zdrowia psychicznego. Edukacja na temat zaburzeń psychicznych i strategii wsparcia jest podstawą zadbania o zdrowie emocjonalne starszego bliskiego. Regularna i otwarta komunikacja z seniorem oraz oferowanie emocjonalnego wsparcia mogą pomóc w budowaniu zaufania i zrozumienia. (Dzięki odpowiedniej edukacji, rodzina może lepiej zrozumieć, jakie działania podejmować, aby poprawić jakość życia seniora oraz jak reagować na objawy problemów psychicznych.

Opieka instytucjonalna

W przypadku potrzeby, domy opieki i placówki zdrowotne mogą zapewnić wsparcie medyczne, psychologiczne oraz społeczne. Ważne jest, aby wybierać miejsca, które oferują wysoką jakość opieki i wsparcia, aby seniorzy mogli cieszyć się zdrowym i satysfakcjonującym życiem. Profesjonalna opieka w takich placówkach często obejmuje kompleksowe programy zdrowotne, które pomagają w utrzymaniu dobrego zdrowia psychicznego i fizycznego. Jeżeli nie możemy sami zapewnić bliskim odpowiednich warunków, korzystajmy z pomocy innych. Nawet tej całodobowej w placówkach całorocznych. To żaden wstyd, a oznaka troski.

Jeżeli Twój starszy krewny wstydzi się lub odczuwa opór przed rozmową na tematy związane ze zdrowiem psychicznym, może otworzy się w rozmowie anonimowej – telefon Wsparcia dla Seniora, którego credo brzmi: Słuchamy – Wspieramy, czynny jest od poniedziałku do soboty w godzinach 16.00-20.00. Pod numerem +42 200 60 50 na rozmowę z osobami samotnymi czekają seniorzy-wolontariusze. Ponadto we wtorki na telefony od seniorów czeka dietetyk, a w środy – farmaceuta. Więcej informacji tutaj.

Podsumowanie

Dbanie o zdrowie psychiczne seniorów wymaga wieloaspektowego podejścia, które uwzględnia wsparcie emocjonalne, społeczne, fizyczne oraz psychiczne. Regularne monitorowanie stanu zdrowia, angażowanie seniorów w aktywności społeczne, zapewnienie wsparcia rodzinnego oraz korzystanie z dostępnych zasobów i usług mogą pomóc w utrzymaniu zdrowia psychicznego na odpowiednim poziomie. Współpraca z profesjonalistami oraz wsparcie bliskich są niezbędne, aby seniorzy mogli cieszyć się zdrowym, satysfakcjonującym życiem. Zrozumienie ich potrzeb i wyzwań, a także podejmowanie działań mających na celu poprawę ich jakości życia, może przynieść im wiele korzyści.

Bibliografia

• Kim, J., et al. (2024). Digital Phenotyping of Geriatric Depression Using a Community-Based Digital Mental Health Monitoring Platform. JMIR mHealth and uHealth. DOI: 10.2196/55842
• Hawley, M. S., et al. (2019). Older Adults’ Perspectives on Using Digital Technology to Maintain Good Mental Health. Journal of Medical Internet Research, 21(2), e11694. DOI: 10.2196/11694
• Simona Lohan, E., et al. (2021). Older Adults’ Loneliness, Social Isolation, and Physical Information and Communication Technology. Journal of Medical Internet Research, 23(12), e28022. DOI: 10.2196/28022
• Dinculescu, A., et al. (2024). Reducing Loneliness and Social Isolation of Older Adults Through Voice Assistants. Journal of Medical Internet Research, 26, e50534. DOI: 10.2196/50534
• The Lancet. (2024). Comparative Analysis of Nutritional Status Among Older Adults. The Lancet. DOI: 10.1016/S2352-4642(24)00199-8